Địa chỉ: Thôn Bác-Triều Vịnh, xã Phong Hiền, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế

I. SỰ KIỆN, NHÂN VẬT LỊCH SỬ, ĐẶC ĐIỂM CỦA DI TÍCH

Vào cuối năm 1974, trước tình hình Mỹ và chính quyền Việt Nam Cộng hòa gặp khó khăn và ngày càng lâm vào thế bế tắc. Nắm thời cơ đó, Quân ủy Trung ương đã giao nhiệm vụ chỉ đạo chiến trường Trị Thiên Huế là “Đánh bại về cơ bản bình định của địch, tạo ra ở Trị Thiên Huế một tình thế mới có ý nghĩa quyết định để chuẩn bị cho năm 1976, giải phóng hoàn toàn Trị Thiên – Huế… Phải tổ chức các chiến dịch tổng hợp trên cả hai mặt trận đồng bằng và giáp ranh. Đi đôi với kế hoạch cơ bản phải có kế hoạch thời cơ để giành thắng lợi to lớn nhất”

Tại ba huyện cánh Bắc, các Huyện ủy cũng đã đưa lực lượng xuống đồng bằng an toàn vào các đêm 05, 06, 07 và 08/3/1975. Trong đó gồm: “Trung đoàn 4 bộ binh và một số mũi đặc công; quân địa phương có Tiểu đoàn 10 chủ lực của Tỉnh và bộ đội địa phương 3 huyện phía Bắc (Phong Điền, Quảng Điền, Hương Trà), Thành đội Huế cùng 14 đội vũ trang công tác. Ở tuyến giáp ranh còn có Đại đội 12 bộ đội địa phương và hơn 100 du kích quận 3 miền núi về phối hợp chiến đấu, hỗ trợ mặt trận đồng bằng”.

Sau khi khảo sát địa bàn, Ban chỉ huy Trung đoàn 4 đã quyết định chọn thôn Triều Dương làm nơi đặt Trạm phẫu thuật dã chiến Tiền phương, để phục vụ cho chiến dịch Xuân 1975 diễn ra tại cánh Bắc chiến trường Trị Thiên Huế

Nhiệm vụ chính của Trạm phẫu thuật Tiền phương là:

- Cấp cứu, nuôi dưỡng thương binh

- Trả những thương binh còn sức khỏe trở về đơn vị chiến đấu

- Chuyển thương binh nặng về tuyến sau

- Chôn cất liệt sĩ và làm công tác chính sách hậu phương

Trước yêu cầu cấp bách chuẩn bị cho chiến dịch Xuân 1975, ngày 06/3/1975, Thường vụ Huyện ủy Quảng Điền chỉ đạo Đội phẫu, lực lượng vũ trang, đội công tác huyện, du kích địa phương đến thôn Triều Dương nhận nhiệm vụ: Đội phẫu Quảng Điền đã hành quân xuống Triều Dương nhanh chóng bắt tay vào việc đào hầm làm phòng mổ (hầm mổ)

Ngày 12/3/1975, biết được lực lượng của ta rút về Trạm phẫu tại Triều Dương, nên địch điều động nhiều xe tăng, xe bọc thép, pháo binh, máy bay trực thăng và bộ binh bắn phá vào Trạm phẫu. Lực lượng chủ lực của Đại đội 2 (Tiểu đoàn 1, Trung đoàn 4) cùng du kích địa phương các huyện Phong Điền, Quảng Điền đánh trả quyết liệt, tuy lực lượng mỏng và thiếu vũ khí, đạn dược nhưng bằng ý chí quật cường, quân ta đã chiến đấu giằng co với địch nhiều giờ liền. Đén chiếu cùng ngày, “khi thấy binh lực của ta không còn khả năng chống trả, địch chuyển hướng tấn công dùng xe tăng cùng máy bay trực thăng yểm trợ tiến thẳng vào giữa làng Triều Dương, một số nhân viên y tế cùng khoảng 10 thương binh bị thương nhẹ kịp rút ra bên ngoài, một số khác bị địch bắt làm tù binh, nhiều thương binh nặng còn nằm lại trong Trạm phẫu đều bị chúng thiêu sống giết hại”

Sau khi càn qua và tàn sát 33 chiến sĩ, thương binh của ta, địch dùng xe tăng tạo thành hố, rồi dùng xe ủi, ủi thi thể các chiến sĩ thành 03 cụm, dã man hơn chúng còn cài lựu đạn dưới các thi thể, để bẫy quân ta khi quay lại thu gom thi thể các chiến sĩ. “Đến chiều tối cùng ngày địch rút quân, các chiến sĩ giao liên, du kích và đội công tác vũ trang các huyện Quảng Điền đã quay lại Trạm phẫu làm công tác hậu phương, chôn cất thi thể của 33 chiến sĩ thành một điểm, để sau này có điều kiện sẽ làm thủ tục mai táng.”

Trận đánh ngày 12/3/1975, mặc dù phải gánh chịu những tổn thất nhất định, nhưng quân và dân ta đã vượt qua sự hy sinh mất mát để chiến đấu, phục vụ chiến đấu, tiêu diệt được nhiều sinh lực địch, trong đó có 01 xe tăng  M113 và 01 xe bọc thép.

Trạm phẫu thuật Tiền phương được xem như là hậu cứ tiền phương của công tác hậu cần phục vụ chiến đấu hết sức quan trọng của quân ta. Mặc dù tồn tại trong một thời gian ngắn nhưng Trạm phẫu với đội ngũ y, bác sỹ đã vượt qua khó khăn nguy hiểm, cứu chữa nhiều thương, bệnh binh, đem lại niềm tin và sự quyết tâm bám trụ, chiến đấu của các chiến sĩ. Trạm phẫu thuật tiền phương còn là địa điểm gắn liền với sự hy sinh anh dũng của 33 liệt sĩ trong trận đánh ngày 12/3/1975.

Trạm phẫu thuật Tiền phương là địa điểm ghi dấu tội ác của quân địch khi đã giết hại thương, bệnh binh của quân ta. Hành động giết hại 33 thương binh không còn sức chiến đấu, không có vũ khí trong tay là hành động phi nhân tính cần lên án, vi phạm về Công ước Quốc tế về đối xử với tù binh trong chiến tranh.

 2. GIÁ TRỊ LỊCH SỬ, VĂN HÓA, KHOA HỌC THẨM MỸ CỦA DI TÍCH

Trạm phẫu thuật Tiền phương được xem như là hậu cứ tiền phương của công tác hậu cần phục vụ chiến đấu hết sức quan trọng của quân ta. Mặc dù tồn tại trong một thời gian ngắn nhưng Trạm phẫu cùng đội ngũ y, bác sỹ đã cứu chữa nhiều thương, bệnh binh, đem lại niềm tin và sự quyết tâm bám trụ chiến trường chiến đấu của các chiến sĩ. Trạm phẫu thuật Tiền phương còn là địa điểm gắn liền với sự hy sinh anh dũng của 33 liệt sĩ trong trận đánh ngày 12/3/1975

Trạm phẫu thuật Tiền phương là địa điểm ghi dấu tội ác của quân địch khi đã giết hại thương bệnh binh của quân ta. Hành động giết hại 33 thương bệnh binh không còn sức chiến đấu, không có vũ khí trong tay là hành động phi chiến tranh cần lên án của quân địch. Điều đó đã vi phạm về Công ước chiến tranh, về giá trị, đạo đức và tính nhân văn của con người.

Với đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, di tích Địa điểm Trạm phẫu thuật Tiền phương vừa góp phần làm phong phú hệ thống di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn huyện Phong Điền, vừa mang ý nghĩa giáo dục truyền thống đấu tranh cách mạng, truyền thống yêu nước đầy tính nhân văn cho thế hệ trẻ. Đây còn là nhiệm vụ to lớn, là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta, những người được hạnh phúc sống trong hòa bình đối với thế hệ cha, ông đi trước đã ngã xuống vì nền độc lập của dân tộc.

Di tích lịch sử (Lưu niệm sự kiện) Địa điểm Trạm phẫu thuật Tiền phương thuộc thôn Bắc-Triều-Vịnh, xã Phong Hiền, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế được công nhận là di tích lịch sử (lưu niệm sự kiện) cấp tỉnh theo Quyết định số 1484/QĐ-UBND của UBND tỉnh ban hành ngày 21/6/2019