Địa chỉ: phường Hương Văn, thị xã Hương Trà

Đình Giáp Nhất là “sản phẩm của lịch sử, văn hóa” được kế thừa do người Việt mang theo trong quá trình Nam tiến. Do vậy, đình nằm trong bối cảnh lịch sử chung gắn với việc lập làng của người Việt ở vùng đất Thừa Thiên Huế. Thông qua kiến trúc và hoạt động thực hành tín ngưỡng, diễn tiến lịch sử của vùng đất phần nào được phác họa. Hệ thống các sắc phong, địa bạ, hương ước… là một nguồn tư liệu quan trọng cho việc nghiên cứu lịch sử địa phương nói riêng và lịch sử của cả nước nói chung. Bên cạnh đó, đây còn là biểu tượng văn hóa, là nơi hội tụ và phản chiếu thế giới quan và những giá trị văn hóa cổ truyền của người dân Giáp Nhất làng Văn Xá.

Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, đình Giáp Nhất là nơi diễn ra nhiều sự kiện lịch sử có ý nghĩa, nói lên tinh thần yêu nước chống giặc ngoại xâm của nhân dân Văn Xá. Ngày 23 tháng 8 năm 1945, hòa vào dòng thác cách mạng, với khí thế bừng bừng, hàng chục người dân Văn Xá cùng nhân dân toàn huyện Hương Trà kéo lên tham gia cuộc khởi nghĩa giành chính quyền, xóa bỏ chế độ thực dân, phong kiến, góp phần tích cực vào thắng lợi chung của toàn tỉnh. Sau đó, ngày 6 tháng 01 năm 1946, đình Giáp Nhất là địa điểm đặt hòm phiếu cho cuộc Tổng tuyển cử bầu Quốc Hội đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Đình Giáp Nhất được xem như một nơi thể hiện rõ nét đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của chư tộc phái, của cư dân trong giáp đối với các vị thần, với những bậc tiền nhân, tiền hiền có công đầu trong việc khai canh, lập nên làng xã, nơi minh chứng cho tinh thần đoàn kết, tính cộng đồng gắn kết của những cư dân. Đình là nơi hằng năm chư họ, tộc phái ôn lại những công đức của các vị tiền nhân, nơi sinh hoạt truyền thống của các tộc họ, nơi tuyên dương những gia đình văn hóa, những gương hiếu học, dâu hiền, rể thảo, những công dân gương mẫu ở địa phương.

Trải qua bao sự biến thiên của lịch sử nhưng những nét đặc trưng của kiến trúc khung gỗ cổ truyền vẫn được bảo lưu chứng tỏ những gì tinh hoa nhất trong nghệ thuật xây dựng vẫn được ông cha ta gìn giữ và trân trọng. Cho đến nay, ngôi đình đã tồn tại hơn 100 năm, đình Giáp Nhất đã nổi bật lên là một công trình kiến trúc dân gian cổ kính, lại được bảo tồn, giữ gìn tương đối nguyên vẹn. Di tích này đã có những đóng góp rất quan trọng trong việc nghiên cứu các giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc nghệ thuật của một ngôi đình làng ở Thừa Thiên Huế nói riêng, khu vực miền Trung nói chung.

Đình Giáp Nhất là tài sản tinh thần nhân văn to lớn của Nhân dân địa phương. Trong bối cảnh hiện nay, việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị đối với hệ thống di sản là vấn đề cấp bách, góp phần “xây dựng và phát triển Thừa Thiên Huế trở thành thành phố trực thuộc Trung ương trên nền tảng bảo tồn và phát huy giá trị di sản Cố đô”, theo đúng tinh thần Nghị quyết số 54-NQTW, ngày 10 tháng 12 năm 2019 của Bộ Chính trị.

Đình Giáp Nhất được UBND tỉnh Thừa Thiên Huế xếp hạng là di tích lịch sử cấp Tỉnh theo Quyết định số 703/QĐ-UBND ngày 21/3/2024./.